بیوگرافی حافظ شیرازی؛ از تولد و دوران زندگی تا شعر و درگذشت شاعر بزرگ ایرانی

حافظ شیرازی؛ نابغه‌ی غزل و لسان‌الغیب: داستان زندگی شاعری که قلب گوته را تسخیر کرد

خواجه شمس‌الدین محمد بن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی که به القابی چون لسان‌الغیب و ترجمان‌الاسرار مشهور است، بی‌شک یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین شاعران تاریخ ایران و جهان است که با شعرهای خود تأثیر بسزایی بر ادبیات جهانی گذاشته است. ما امروز در راستای گسترش فرهنگ غنی ایرانی، نگاهی جامع و دقیق به زندگی پررمز و راز این اسطوره‌ی بزرگ خواهیم داشت.

تولد، دوران سخت و راز لقب «حافظ»

حافظ در حدود سال ۷۲۷ هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. او که نام اصلی‌اش خواجه شمس‌الدین محمد بود، از پدری بازرگان (اصالتاً اصفهانی) و مادری کازرونی به دنیا آمد. تاریخدانان بر این باورند که وی در دوران کودکی پدر خود را از دست داد و در فقر و سختی رشد کرد.

ماجرای لقب: او در نوجوانی (بین ۱۲ تا ۱۴ سالگی) موفق شد تا کل قرآن کریم را به زبان عربی حفظ کند. به همین دلیل، به وی لقب حافظ داده شد و او نیز این تخلص را تا پایان عمر حفظ کرد. نفوذ عمیق قرآن، جهان‌بینی و سبک عرفانی-آسمانی اشعار او را شکل داد.

جوانی، کار و تسلط بر عرفان

منابع تاریخی نشان می‌دهند که حافظ برای امرار معاش در ایام جوانی به شغل نانوایی مشغول بود. روایت‌ها حاکی از آن است که او نوشتن و سواد را از طریق مطالعه‌ی هر روزه در یک کتابخانه در نزدیکی محل کارش آموخت.

عارفی در ۲۰ سالگی: هوش سرشار و مداومت او در نشست و برخاست با بزرگان و عارفانی چون قوام‌الدین عبدالله، سبب شد تا از همان سنین جوانی تا میانسالی بر علوم مختلف از جمله عرفان، فلسفه و شعر تسلط داشته باشد و در محافل علمی معتبر شرکت کند.

ورود به دربار، ازدواج و فقدان

حافظ در دوره‌های مختلفی از زندگی، از جمله در دوران شاه شیخ ابواسحاق، شاه شجاع و شاه منصور، به دربار راه یافت و شغل دیوانی را برگزید. هرچند که در دوره‌ای (حدود ۱۰ سال از ۷۶۸ تا ۷۷۸ ه.ق) مورد بی‌توجهی شاه شجاع قرار گرفت و گفته می‌شود که این موضوع به عقاید باده‌گسارنمایانه‌ی او مربوط بوده است. با این حال، هیچ شواهد قطعی وجود ندارد که او پاداش «شاعر درباری» را دریافت کرده باشد.

زندگی شخصی و غم‌ها: اشعار او نشان می‌دهند که حافظ یک بار ازدواج کرده و صاحب یک پسر بوده است. تاریخ‌نگاران معتقدند همسر و پسر او به ترتیب چند سال پس از ازدواج و در ایام جوانی (در راه سفر به هندوستان) درگذشتند که این فقدان‌ها تأثیر عمیقی بر روحیه شاعر گذاشت.

دیوان حافظ؛ مجموعه‌ی جاودانگی

دیوان حافظ، کتابی است که تمامی اشعار باقی‌مانده از او را در بر می‌گیرد و مهم‌ترین بخش آن را غزلیات تشکیل می‌دهد (کمتر از ۵۰۰ غزل مورد تأیید). این دیوان همچنین حاوی اشعار مُلَمَّع (فارسی و عربی) و یک غزل تمام عربی است. زیاد نبودن تعداد اشعار نشان می‌دهد که او شاعر پرکاری نبوده است.

اصالت: اصالت رباعیات حافظ مورد تردید جدی است و در برخی ویرایش‌ها حذف شده است.

گردآوری: به احتمال زیاد، دیوان حافظ برای اولین بار پس از درگذشت او توسط محمد گلندام گردآوری شده است.

موسیقی در شعر و تأثیر بر جهان

موسیقی شعر: به باور شفیعی کدکنی، حافظ در سرودن اشعارش بسیار دقت می‌کرد و به دلیل حافظ قرآن بودنش، دانش عملی عمیقی در قواعد تجوید و ترتیل داشت. این دانش او را نسبت به هماهنگی آهنگ و متن و استفاده آگاهانه از الگوهای آوایی (مانند جناس مصوت) حساس‌تر کرده بود. موسیقی شعر حافظ در سه زمینه بیرونی، درونی و کناری دسته‌بندی می‌شود.

تأثیر بر گوته: یوهان ولفگانگ فون گوته، شاعر بزرگ آلمانی، شدیداً تحت تأثیر حافظ بود. او در دیوان غربی-شرقی، سخن حافظ را هم‌چون ابدیت بزرگ و بی‌نیاز از آغاز و انجام می‌داند. گوته آرزو می‌کرد که ای کاش شاگرد حافظ بود و غزل‌های او را اعجاز واقعی ذوق و هنر بشری می‌خواند.

درگذشت و روز بزرگداشت

سال درگذشت حافظ، با اختلافاتی اندک در منابع، حدود سال ۷۹۱ هجری قمری پذیرفته شده است. حافظ را در کتِ شیراز یا مصلای شهر به خاک سپردند. بنای آرامگاه او بعدها در سال ۸۵۵ هجری قمری ساخته شد و تکامل یافت.

۲۰ مهر؛ روز حافظ: روز ۲۰ مهر به نام روز بزرگداشت خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی نام‌گذاری شده است. این انتخاب تصادفی نبوده و به دلیل تکرار بالای کلمه «مهر» در اشعار او و خوش آب و هوا بودن شیراز در این ماه، صورت گرفته است.

حافظ نابغه‌ی ادبیات است که ایران و ایرانی باید به وجود او افتخار کند.