کلید قلب‌های کوچک: چگونه کتاب‌ها پلی به سوی همدلی می‌سازند؟

با قصه‌ها، قلب‌های کوچک را به همدلی پیوند بزنید/ گشتی در دنیای کتاب‌های کودک با محوریت همدردی

کتاب‌های داستانی که برای کودکان نوشته شده‌اند و بر موضوع همدلی تمرکز دارند، فراتر از سرگرم کردن آن‌ها عمل می‌کنند. این کتاب‌ها نه تنها بذرهای احساسات نیکو را در دل کودکان می‌کارند، بلکه آن‌ها را تشویق می‌کنند تا مهارت‌های مهم اجتماعی و عاطفی را نیز بیاموزند و در زندگی به کار ببندند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، همدلی، آن گوهر گرانبهای روابط انسانی، به کودکان کمک می‌کند تا احساسات و تجربه‌های دیگران را درک کنند و واکنشی مناسب و مهربانانه نشان دهند. در عصر حاضر که چالش‌های عاطفی و اجتماعی هر روز پیچیده‌تر می‌شوند، آموزش همدلی از همان سال‌های اولیه زندگی کودکان اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. اما براستی، همدلی چه معنایی دارد؟

همدلی یعنی اینکه ما دنیا را از دریچه چشم دیگری ببینیم، خودمان را جای او بگذاریم و تلاش کنیم تا احساسات او را درک کنیم. چه خشم باشد، چه ترس، چه سردرگمی یا هر حس دیگری که او تجربه می‌کند. برای رسیدن به این درک، لازم است که ابتدا احساسات خودمان را بشناسیم و با مفهوم همدلی آشنا شویم. کودکانی که در محیط خانواده شاهد رفتارهای همدلانه از سوی بزرگترها با خودشان بوده‌اند، بهتر می‌توانند با دیگران همدلی کنند. فقدان همدلی با کودکان می‌تواند پیامدهای ناگواری همچون احساس بی‌ارزشی، کاهش اعتماد به نفس، مشکلات در سازگاری با محیط و کاهش توانایی یادگیری را به دنبال داشته باشد. وجود همدلی در یک جامعه نه تنها یک ضرورت است، بلکه به افزایش عزت نفس فردی، رفتارهای دوستانه و نوع‌دوستانه، مشارکت فعال در امور اجتماعی و تقویت روابط سالم منجر می‌شود. در مقابل، نبود همدلی در دوران کودکی می‌تواند احتمال بروز مشکلات روحی و روانی در بزرگسالی را افزایش دهد. اگرچه کودکان با استعداد همدلی به دنیا می‌آیند، اما این مهارت نیازمند پرورش و تقویت در طول زندگی است. یادگیری همدلی، مانند یادگیری زبان یا یک مهارت ورزشی، نیازمند تمرین، راهنمایی و توجه است.

مطالعه کتاب‌هایی که به طور خاص به موضوع همدردی می‌پردازند، می‌تواند به کودکان در درک عمیق‌تر این مفهوم ارزشمند کمک کند. این کتاب‌ها با استفاده از داستان‌های جذاب و شخصیت‌هایی که کودکان می‌توانند با آن‌ها ارتباط برقرار کنند، فضایی امن و دلنشین را فراهم می‌آورند تا کودکان بتوانند به بررسی احساسات خود و دیگران بپردازند. در ادامه این گزارش، به معرفی تعدادی از این کتاب‌ها که بر رشد و تقویت حس همدلی در کودکان تأکید دارند، می‌پردازیم:

«شهر آفتابی»

کتاب «شهر آفتابی» که توسط نشر پرتقال منتشر شده، حاصل همکاری ایمی جون بیتس و جونیپر بیتس در بخش نویسندگی و تصویرگری است و پیام ابراهیمی آن را به زبان فارسی برگردانده است. این کتاب ۳۷ صفحه‌ای، داستان یک چتر قرمز و مهربان را روایت می‌کند؛ چتری آنقدر بزرگ که در روزهای بارانی می‌تواند همه را زیر سایه خود جای دهد. برای این چتر دوست‌داشتنی، قدبلند یا قدکوتاه بودن، بزرگ یا کوچک بودن، کچل یا پرمو بودن افراد هیچ تفاوتی ندارد. حتی تعداد پاها هم برایش مهم نیست! مهم این است که هر کسی، با هر شرایطی، می‌تواند زیر این چتر جادویی پناه بگیرد. این چتر مهربان، عشق و محبت خود را به طور یکسان بین همه تقسیم می‌کند و منتظر می‌ماند تا دوباره خورشید زندگی‌بخش بتابد و گرما و روشنایی را به همه جا هدیه کند. تصاویر لطیف، زیبا و ساده کتاب «شهر آفتابی» به راحتی احساسات و مفاهیم مورد نظر نویسنده را به مخاطب منتقل می‌کند. ایمی جون بیتس این داستان را با همراهی دخترش جونیپر بیتس نوشته است. ایده این چتر مهربان و بزرگ که می‌تواند همه را در زیر خود جای دهد، زمانی به ذهن این مادر و دختر رسید که جونیپر ۱۳ ساله بود و آن‌ها زیر باران شدیدی پناه گرفته بودند. داستانی که از دل این تجربه مشترک بیرون آمد، سرشار از مفاهیمی همچون مهربانی، سخاوت، دلگرمی، دوستی و صلح است.

خواندن این کتاب برای کودکان و گفت‌وگو درباره مفاهیم آن با آن‌ها، به شکل‌گیری حس همدلی و آموزش نوع‌دوستی در وجودشان کمک می‌کند. علاوه بر این، مفهوم گذر از روزهای سخت و رسیدن به روزهای خوش و آفتابی، به طور غیرمستقیم به کودکان می‌آموزد که سختی‌ها همیشگی نیستند و پس از هر باران، خورشیدی خواهد تابید.

«قصه‌ی درون»

کتاب «قصه‌ی درون» یکی از جلدهای مجموعه کتاب‌های ارزشمند «ارتباط بدون خشونت، زبان زندگی» از انتشارات بازی و اندیشه است. للند بریگهام و کریس هارتستین این کتاب ۳۲ صفحه‌ای را نوشته و تصویرگری کرده‌اند و آفاق خسروی آن را به زبان شیرین فارسی ترجمه کرده است.

کتاب «قصه‌ی درون» به دنیای افکار، احساسات و نیازهای اساسی و درونی انسان‌ها می‌پردازد. الکس، شخصیت اصلی این داستان، نیز مانند همه ما، دنیای درونی خاص خود را دارد. او باید به مدرسه برود و در حالی که این موضوع برایش مهم است، از این می‌ترسد که همکلاسی‌هایش او را به خاطر عینکش مسخره کنند. کتاب به کودکان یادآوری می‌کند که همه انسان‌ها، در هر کجا که باشند، نیازهای مشابهی دارند؛ نیاز به احساس امنیت، عشق، آزادی، درک شدن، تعلق، ارتباط، احترام و استراحت. الکس در این داستان یاد می‌گیرد که به صدای درون خود گوش دهد و افکار، احساسات و نیازهایش را بشناسد و با آن‌ها کنار بیاید. کودکان با شناخت و پذیرش احساسات و نیازهای خود، راحت‌تر می‌توانند احساسات دیگران را نیز درک کنند و احترام گذاشتن به شرایط متفاوت افراد و همدلی با آن‌ها برایشان آسان‌تر می‌شود.

«جشن دردسرساز»

کتاب «جشن دردسرساز» یکی دیگر از جلدهای مجموعه دوست‌داشتنی «ارنست و سلستین» از انتشارات پرتقال است. گابریل ونسان این داستان ۲۸ صفحه‌ای را نوشته و تصویرگری کرده است و احسان کرم‌ویسی آن را به فارسی ترجمه کرده است.

در داستان «جشن دردسرساز»، ارنست (یک خرس مهربان) و سلستین (یک موش کوچولوی دوست‌داشتنی) می‌خواهند به جشن عروسی دوستشان، ژروم بروند. سلستین قرار است ساقدوش عروس باشد؛ برای همین ژاکت مخمل صورتی‌اش را می‌پوشد و به ارنست هم کمک می‌کند تا برای رفتن آماده شود. آن‌ها راهی جشن می‌شوند؛ اما ارنست آنقدر با عجله راه می‌رود که زمین می‌خورد و بینی‌اش زخمی می‌شود. سلستین که بسیار نگران و دستپاچه شده، به سرعت به داروخانه می‌رود و ماجرا را برای دکتر تعریف می‌کند. سپس با باند و دارو برمی‌گردد و زخم ارنست را با دقت پانسمان می‌کند. در راه بازگشت به خانه، سلستین با ارنست حرف می‌زند، به خوبی از او مراقبت می‌کند و با حرف‌های مهربانانه‌اش او را دلداری می‌دهد. شب که حال ارنست بهتر می‌شود، آن‌ها یک جشن کوچک و دونفره برگزار می‌کنند. از نظر ارنست، سلستین زیباترین و مهربان‌ترین ساقدوش دنیاست.

این کتاب، ماجراهای یک دوستی عمیق و شیرین بین یک موش کوچولو و یک خرس بزرگ را به تصویر می‌کشد و به کودکان درس‌های ارزشمندی درباره همدلی و مراقبت از دوستان می‌آموزد.

«من تواَم، تو منی»

کتاب «من تواَم، تو منی» از نشر نردبان منتشر شده و جینین سندرز نویسنده آن و سوفیا کاردوسو تصویرگر آن است. امیرحسین میرزائیان نیز این کتاب ۴۰ صفحه‌ای را به زبان فارسی برگردانده است.

کتاب مصور «من تواَم، تو منی» به معرفی احساسات مختلف، اهمیت دوستی و محبت و به ویژه همدلی با دیگران در هنگام مواجهه با مشکلات می‌پردازد. پسرک قهرمان این داستان در مواجهه با هر اتفاقی تلاش می‌کند تا با دید همدلی به آن نگاه کند؛ زیرا او به خوبی به یاد می‌آورد که خودش نیز تجربه‌های مشابهی داشته است. به همین دلیل، او بی‌تفاوت از کنار افراد ناراحت نمی‌گذرد و آن‌ها را در تنهایی رها نمی‌کند.

شخصیت اصلی کتاب، پسر کوچولویی است که تجربه‌های گوناگون خود را درباره احساساتش و احساسات اطرافیانش برای مخاطب کودک بازگو می‌کند. او می‌داند وقتی مادرش دل‌درد دارد، می‌تواند او را در آغوش بگیرد؛ چون به یاد می‌آورد زمانی که خودش سرما خورده بود، مادرش همین کار را برای او انجام داد و چقدر آن زمان احساس خوبی داشت. یا وقتی برادرش هنگام بازی زمین می‌خورد و زانویش زخم می‌شود، به جای بی‌اعتنایی، پیش می‌رود و به او کمک می‌کند تا روی زانوی زخمی‌اش چسب زخم بزند؛ زیرا روزی هم برادرش همین کار را برای او انجام داده بود.

کودکان با خواندن کتاب «من تواَم، تو منی» می‌توانند از رفتار مهربانانه و همدلانه راوی داستان الگو بگیرند و حس همدلی را در وجود خود تقویت کنند.

«با یکدیگر همدلی کنیم»

این کتاب، هشتمین جلد از مجموعه آموزشی «باهم بودن را یاد بگیریم» از انتشارات قدیانی است. شری جی ماینرز نویسنده و تصویرگر این کتاب ۲۴ صفحه‌ای است و فرزانه کریمی آن را به فارسی ترجمه کرده است.

کتاب‌های این مجموعه، علاوه بر تصاویر جذاب و متن‌های ساده و روان، در هر جلد چند بازی و فعالیت گروهی را نیز معرفی می‌کنند که والدین و مربیان می‌توانند با انجام آن‌ها، کودکان را با روش‌های مختلف گفت‌وگو، بازی و نمایش همراه کرده و مهارت‌های مهم اجتماعی را به آن‌ها آموزش دهند. همچنین، متناسب با موضوع هر کتاب، سوالاتی نیز مطرح شده است که می‌توان از آن‌ها برای جلب توجه کودک (یا گروهی از کودکان) به موضوع مورد نظر استفاده کرد و بحث و تبادل نظر را تشویق نمود.

«خرگوش گوش داد!»

کتاب «خرگوش گوش داد!» از نشر پرتقال منتشر شده و کوری دورفلد نویسنده و تصویرگر آن است. رضی هیرمندی نیز این کتاب ۳۶ صفحه‌ای را به زبان فارسی برگردانده است.

در داستان «خرگوش گوش داد!»، تیلور از اینکه ساختمانی که با دقت و علاقه با مهره‌هایش ساخته بود، خراب شده و همه چیز به هم ریخته است، بسیار ناراحت است. همه می‌خواهند تیلور را دلداری بدهند. اول مرغ می‌آید و با سروصدا و قدقد کردن زیاد، از تیلور می‌خواهد با او حرف بزند؛ اما تیلور حوصله ندارد. بعد خرس می‌آید و شروع به داد و فریاد می‌کند. فیل، کانگورو، شترمرغ و کفتار و مار هم از راه می‌رسند و هر کدام راه حلی برای مشکل تیلور پیشنهاد می‌دهند، اما تیلور هیچ کدام از این پیشنهادها را دوست ندارد. وقتی همه می‌روند و تیلور تنها می‌شود، خرگوش آرام می‌آید و کنار تیلور می‌نشیند. او تیلور را در آغوش می‌گیرد و بعد تیلور شروع به صحبت می‌کند و همه ماجرا را تعریف می‌کند. آن‌ها با هم دوباره ساختمان خراب شده را می‌سازند.

نقطه قوت این کتاب، رفتار خرگوش است که به تیلور گوش می‌دهد؛ سکوت کردن و گوش دادن به حرف‌ها و حتی خشم فردی که ناراحت و عصبانی است، نکته‌ای کلیدی است که اغلب در مواجهه با مشکلات دیگران فراموش می‌شود. معمولاً وقتی کسی با مشکلی روبرو می‌شود، اطرافیان بلافاصله راه حل‌هایی را که به ذهنشان می‌رسد، پیشنهاد می‌دهند؛ اما داستان «خرگوش گوش داد!» به ما یادآوری می‌کند که گاهی اوقات تنها کاری که برای کمک کردن لازم است، سکوت، گوش دادن با دقت و همدلی با فرد ناراحت است.

این کتاب با بیانی دلنشین و داستانی ساده، به کودکان و حتی بزرگسالان درس‌های ارزشمندی درباره همدلی، شنونده خوب بودن برای مشکلات دیگران، امیدواری، تلاش و مهربانی می‌آموزد. دورفلد در این قصه تلاش کرده است موقعیتی را به کودکان نشان دهد که همه انسان‌ها در دوره‌های مختلف زندگی آن را تجربه می‌کنند؛ زمانی که با امید و اشتیاق کاری را شروع می‌کنند اما به دلایلی با شکست مواجه شده و ناامید می‌شوند. اما در پایان داستان، کودکان یاد می‌گیرند که در چنین شرایطی نباید ناامید شوند و با کمک و همدلی اطرافیان، دوباره تلاش کنند تا به نتیجه دلخواهشان برسند.